بررسی برنامه های بین المللی چرخش نخبگان

مهاجرت افراد یکی از پیامدهای اصلی جهانی شدن است که در همه کشورها اعم از توسعه یافته و در حال توسعه دیده می شود. جهانی شدن مسائلی همچون جابه جایی مهارت ها، دانش، ایده ها و ثروت را از مرزهای ملی به همراه دارد و در این بین افزایش جابه جایی استعدادها و افراد متخصص و باکیفیت بالا از مهمترین اثرات جهانی شدن به شمار می رود. «گردش استعدادها» که در حالت گسترده تر، از آن تحت عنوان «گردش مغزها» و یا «چرخش نخبگان» یاد می شود اصطلاحی است که معمولا در توصیف جابه جایی مهاجران ماهری به کار می رود که در کشورهای خارجی برای مدت معینی زندگی و کار می کنند. با این حال در اثر بروز تعدادی از تحولات جهانی اخیر، میزان و شدت جریان بازگشت مهاجران تحصیل کرده و ماهر به کشورهای خود به ویژه اقتصادهای نوظهوری همچون چین و هند، به طرز چشم گیری افزایش یافته است و نتایج و دستاوردهای اقتصادی – اجتماعی بی شماری را برای کشورهای مبدأ به دنبال داشته است.

بر همین اساس و مبتنی بر نظریه «گردش و جریان استعدادها»، در این مطالعه سعی بر آن است تا با مروری بر برنامه ها و سیاست های بازگشت مهاجران متخصص و ماهر در کشورهای عمدتا مهاجرفرست، تجربیات و درس آموزه های کشورهای مورد مطالعه در زمینه چرخش استعدادها و نخبگان و همچنین نقش و جایگاه این مهاجران مستعد و نخبه را در توسعه اقتصادی و اجتماعی کشورهای خود مورد بررسی و کنکاش دقیق تری قرار دهیم. این مطالعه تطبیقی می تواند برای کشور ایران که بنا بر پایگاه داده های مهاجران کشورهای حوزه OECD و بر اساس آمار و سهم مهاجران تحصیل کرده و ماهر از تعداد کل مهاجران در سال های ۲۰۱۱-۲۰۱۰ ،جایگاه چهارم را در میان کشورهای دنیا داراست از اهمیت خاصی برخوردار باشد. چرا که حدود نیمی از تعداد کل مهاجران ایرانی را افراد تحصیل کرده و یا ماهر تشکیل می دهند.

در این مطالعه و بر اساس معیارهای مختلف کمی و کیفی، ۸ کشور مختلف از مناطق مختلف دنیا با در نظر گرفتن تنوع رویکردی در زمینه سیاست ها و برنامه های چرخش نخبگانی و در عین حال واجد درس آموخته-های سیاستی برای کشور ایران انتخاب و گزینش شده اند. بر همین اساس، کشورهای منتخب مورد مطالعه در این گزارش شامل هند، چین و ترکیه از قاره آسیا، لهستان و ایتالیا از قاره اروپا، مصر و مراکش از قاره آفریقا و مکزیک از قاره آمریکا می باشند. کشورهای هند و چین، به عنوان کشورهای مهم و ا صلی مهاجرفرست دنیا با دوره های مختلف سیاست گذاری در این حوزه با تنوع زیاد برنامه ها و اقدامات مورد گزینش بررسی قرار گرفته اند. کشور مصر و مراکش از جمله مهمترین کشورهای مهاجرفرست تحصیل کرده در منطقه خاورمیانه و شامل آفریقا بعد از کشور ایران هستند که به دلیل مشابهت های اقتصادی- فرهنگی قابل توجه با کشور ایران، مورد مطالعه و بررسی قرار گرفته اند. همچنین کشور ترکیه به عنوان یکی از گزینه های مناسب برای مطالعه تطبیقی به واسطه همسایگی و نیز به علت وجود تشابهات اقتصادی – اجتماعی فراوان با کشور ایران انتخاب شده است. در این میان هر چند قاره اروپا و آمریکا، خود به عنوان مقصد بسیاری از مهاجران ماهر و متخصص سایر نقاط دنیا به شمار می آیند، با این حال شاهد جابه جایی و چرخش استعدادها و افراد ماهر و متخصص در داخل و بین این مناطق نیز هستیم. بر همین اساس، کشورهای ایتالیا و لهستان به عنوان دو کشور مهاجرفرست اصلی در میان کشورهای اروپایی در این مطالعه مورد بررسی قرار گرفته اند. علی الخصوص که اخیراً مهاجرت معکوس برای کشورهای اروپایی مثل لهستان که تحت تغییرات سیاسی و اقتصادی عمیقی قرار گرفته اند اهمیت یافته است. تجربه لهستان می تواند به عنوان مثالی از گذار اقتصادی اروپای شرقی و ادغام رو به رشد آن با اروپا و جهان اقتصادی یاد شود. تجربه کشور مکزیک به عنوان یکی از کشورهای مطرح حوزه مهاجرت در قاره آمریکا به شمار می آید که دارای بزرگترین کریدور مهاجرتی با کشور ایالات متحده آمریکا است و رتبه هشتم را در دنیا در زمینه خروج و مهاجرت افراد تحصیل کرده به حوزه OECD داراست نیز بسیار آموزنده و مفید به نظر میرسد.