آذر رجبیمقدمه
انسان از همان ابتدای پیدایش جوامع و مجتمع‌های زیستی اولیه در پاسخ به یکی از اساسی‌ترین نیازهای طبیعی و فطری خود سعی کرده است محیط و دنیای ساخته شده خود را تحت کنترل درآورد. این کنترل که با توسل به وسائل گوناگون طبیعی، افسانه‌ای، مذهبی و عملکردی تحقق پیدا می‌‌کرده خود را بصورت نوعی «نظم» یک اصل اساسی و بنیادی نشان داده است که عامل اصلی کنترل و ادامه بقاء هر چیز می‌شود . ریشه این نظم از طبیعت ناشی شده و از آنجا به تمام فعالیت‌های انسان رسوخ پیدا کرده است. در این نوشتار با بهره‌گیری از کتاب طراحی شهری نوشته سید حسین بحرینی، راه‌های شکل‌گیری شهرسازی با نگاه طراحی شهری در قالب سرتیترهای مشخص ارائه شده است.
شناخت واقعیت‌های طبیعت
حقیقت این است که عناصر و نظام‌های طبیعی هرکدام از مجموعه‌ای از قوانین و اصول عمومی تبعیت می‌کنند. ممکن است شناخت و دست‌یابی به این اصول را که واقعیت‌های طبیعت هستند جزء اکتشافات علمی خود به حساب آوریم، لیکن این واقعیات بهر حال در طبیعت وجود داشته و خواهند داشت. خواه ما به دنبال کشف آنها برویم یا نه. در تحقیقات علمی هم اکنون مشخص شده که معنی غائی بسیاری از اشیاء و فرآیندها که تنوع موجود در آنها گاهی ما را گمراه می‌سازد، می‌بایستی در همان وضعیتی که قرار گرفته‌اند و در رابطه با عوامل جنبی آن مورد تفحص قرار گیرند. شناخت جامع شکل، عملکرد و روابط تنها از طریق مراجعه به یک اتریس کلی (روشنگری) که در آن طبیعت به انحاء مختلف خود را بیان می‌کند میسر است.
شکل‌گیری طبیعت با نظام قوانین و اصول مربوط به فضا
یک دسته از این قوانین و اصول مربوط به فضا است که در زیست شناسی، فیزیک و غیره به طور مشترک مصداق دارد. این فضای طبیعت یک پیوستاری است دارای نظم و کنترل که عناصر و نظام‌های متشکله تحت تاثیر آن، نظام می‌یابند.
بنابراین بشر از همان آغاز تمدن و شهرنشینی خود بر اساس فطرت خویش و به پیروی از آنچه در طبیعت می‌دید، تمایل به ایجاد نظم و نظام دهی را در آنچه می‌ساخت هدف قرار داد. حرفه شهرسازی و طراحی شهری نیز در چهارچوب همان نیاز کلی انسان به نظم و در پاسخ به نیازهای خاصی از جامعه بوجود آمد.
چگونگی پیدایش شهرها
اسناد و مدارک موجود حاکی از آن است که بشر خیلی به کندی و به تدریج شهرگرا شده است. شهرهای اولیه شرقی، مراکز مقدسی بوده اند که برای مراسم دینی و افسانه‌ای مورد استفاده قرار می‌گرفتند. ولی نهایتا کشاورزان و ده‌نشینان به طرف شهرها مهاجرت می‌کنند. مازادی در محصولات کشاورزی به وجود می‌آید، تولید، تخصصی و متمرکز شده و با پیشرفت تکنولوژی و ادامه این روند، شهرنشینی شروع و با مسائل و امکانات خاص خود ادامه می‌یابد.
شکل‌گیری روش‌های سیستماتیک شهرسازی
همزمان با پیدایش شهر- کشور در یونان بود که برای اولین بار روش‌های سیستماتیک شهرسازی معرفی شد. با این حال شهرهای طراحی شده یونانی با وجود تمام آن نظم و روابط ظاهری که بین ساختمان‌ها دیده می‌شد هرگز بر اساس قوانین و اصول مدرن و آکادمیک شهرسازی و طراحی شناخته نشده بود. در حقیقت تا این زمان یک مجموعه مدون برای تئوری طراحی شهری وجود نداشت. به جای آن مجموعه‌ای از تصورات و مفاهیم کلی و عملی بودکه نشان می‌داد در هر مورد چگونه می‌توان عمل کرد. بعضی از این مفاهیم جنبه فلسفه‌ای داشت. مثلا ارسطو چند نکته ساده و کلی در این مورد بیان کرده است. «شهر باید طوری ساخته شود که شادی و امنیت شهروندانش را تامین کند.»
