پژوهشکده سیاستگذاری دانشگاه صنعتی شریف پژوهشکده سیاستگذاری دانشگاه صنعتی شریف
  • درباره ما
  • شبکه پژوهشکده
  • برنامه‌ها و پروژه‌ها
    • برنامه‌ها
    • پروژه‌ها
    • رصدگرها
  • آثار علمی
    • مقالات ژورنالی
    • مقالات کنفرانسی
    • کتب
  • آثار سیاستی
    • یادداشت‌ها
    • گزارش‌های سیاستی
    • مجلدات
    • بازتاب رسانه‌ای
  • اخبار و رویدادها
    • خبرنامه
    • اخبار
      • خبر
    • هفته پژوهش
    • رویدادهای سیاستی شریف
    • رویدادهای علمی-پژوهشی
    • نشست های هم اندیشی
    • رویدادهای مهارت افزایی
    • نشست مطبوعاتی و مصاحبه
    • پیمایش و نظرسنجی
  • کنفرانس حکمرانی
  • همکاران
  • تماس با ما
فرصت قالب‌های موجود فعالیت حلقه‌های میانی

فرصت قالب‌های موجود فعالیت حلقه‌های میانی

محمد امين شفيع‌خانی


اندیشکده حکمروایی فرهنگ و صنایع خلاق
حوزه تخصصی : صنعت و توسعه پایدار
سال نشر : 1402



  • مقدمه
  • قالب‌های فعالیت حلقه‌های میانی
  • سخن پایانی
  • بخش دانلود

مقدمه

«حلقه‌هاي میانی» ایده‌اي براي تحقق حکمرانی مردمی و بهره‌مندي از ظرفیت‌هاي نخبگان دغدغه‌مند و فعال به منظور حل مسائل گوناگون ملّی است. براي فهم دقیق از چیستی و چگونگی کارکرد حلقه‌هاي میانی، پرسش از وضع کنونی این حلقه‌ها بجاست: آیا حلقه‌هاي میانی فعال وجود دارند؟ این حلقه‌ها در چه قالب‌هایی می‌توانند فعالیت کنند؟ در این نوشتار، به دنبال مرور قالب‌هایی از گروه‌هاي مردمی و نخبگانی فعال در کشور هستیم که می‌توان این قالب ها را زمین‌هاي مستعد براي ایجاد و تقویت جریان حلقه‌هاي میانی دانست. توجه به این قالب‌ها، می‌تواند دستاورد خوبی براي سیاستگذار و سیاست‌پژوه به منظور ابهام‌زدایی در خصوص این مفهوم اجتماعی و واقع‌نگري در قبال آن به همراه بیاورد.

قالب‌های فعالیت حلقه‌های میانی

سه ویژگی مهم برای حلقه­‌های میانی وجود دارد:
الف- میانجیگری بین مردم و دولت (یا حاکمیت)،
ب- سرشت و پایگاه مردمی،
ج- پردازنده به مسئله و دغدغه فراگیر محلی یا ملّی.
قالب­‌هایی که در ادامه ذکر خواهد شد، حاصل مرور تشکل­‌ها و نهادهایی است که می­‌توانند واجد این سه شرط حلقه­‌های میانی باشند، هر چند ممکن است تمام مصادیق فعالیت در این قالب­‌های تشکیلاتی، مطابق با حلقه‌های میانی نباشند.
قالب‌ها به ترتیب حروف الفبا عبارتند از:
  • احزاب: ویژگی احزاب اینست که حاصل گردآمدن جمعی از افراد با سلایق و علایق فکری نزدیک به یکدیگر، به منظور کنش‌گری سیاسی است. احزاب به مثابه میانجیگران سیاسی، به ایفای نقش در ایجاد ارتباط میان مردم و حاکمیت می‌پردازند. با عنایت به کارکردهای متنوع و فراگیری انکارناپذیر احزاب، ممکن است آنها را مصداق تمام و کمال حلقه‌های میانی بدانیم، اما واقعیت اینست که حلقه­‌های میانی فراگیری بیشتری دارند. یک نمونه تفاوت این دو، اینست که احزاب بر امر سیاسی متمرکزند، حال آنکه حلقه­‌های میانی در سایر امور و عرصات (نظیر فرهنگ و اقتصاد) نیز فعالیت دارند.
  • اندیشکده­‌ها و مجموعه­‌های اندیشه­‌ورز: قالب رایج فعالیت بسیاری از جمع­‌های محدود یا متعدد نخبگان دغدغه­‌مند، قالب «اندیشکده» است. اندیشکده­‌ها که بستر نقش‌آفرینی بسیاری از نخبگان صاحب­‌اندیشه هستند، حاصل گردآمدن جمعی از این نخبگان پیرامون یک یا چند مسئله تخصصی مشترک است. چنین مجموعه­‌هایی اگرچه ممکن است تحت حمایت مالی سازمان‌های حاکمیتی قرار بگیرند، اما همچنان می­‌توانند دارای ماهیتی مردم‌پایه باشند، به آن شرط که متهد به پرداختن به مسائل حقیقی بخش عمومی و مطالبات مردمی باشند، و به مثابه یک میانجی اندیشه­‌ورز، به حاکمیت برای حل مسائل مردم یاری رسانند.
  • بسیج: این نهاد انقلابی و مردم‌پایه، از مصادیق مهم نهادهای بومی مردمی است که پیوند عمیقی با آرمان­‌های انقلاب اسلامی دارد. بسیج که خود شامل دسته­‌بندی­‌های گوناگون اجتماعی (نظیر بسیج مساجد و محلات، بسیج دانشجویی و بسیج اصناف) است، کم‌وبیش در عرصه­‌های مختلف، اعم از فرهنگ، علم، فضای مجازی و ... فعالیت دارد، لیکن از برجسته­‌ترین عرصه­‌های فعالیت این نهاد، عرصه دفاع و تأمین مردم‌­پایه­‌ی امنیت است. ضمن آنکه وجه نخبگی را به طور خاص در دسته­‌هایی از بسیج، مانند بسیج دانشجویی (در عرصه علم و فرهنگ) و گروه­‌های تخصصی رزمی و امنیتی بسیج (در عرصه دفاعی-امنیتی) می‌­توان یافت.
  • تعاونی­‌ها: یک قالب کنشگری اقتصادی مردمی که حاصل گردآیی گروهی از اعضای یک منطقه یا محله یا حتی یک گروه دوستی برای بهره­‌برداری از یک فرصت اقتصادی است. با عنایت به اولویت داشتن مسائل اقتصادی و ضرورت اشتغال‌آفرینی، این قالب فعالیت حلقه­‌های میانی و گروه­‌های مردمی می­‌تواند از مهم­ترین قالب­‌های فعالیت­ گروه­‌های نخبگانی دغدغه‌­مند در قبال مسائل اقتصادی باشد.
  • گروه‌­های جهادی: این گروه­‌ها نیز که در نتیجه گردآمدن گروهی از دغدغه­‌مندان در خصوص محرومیت‌­زدایی و توسعه آبادانی در نقاط محروم و آسیب‌­دیده ایجاد شده‌­اند، دارای ریشه­‌های مردم­‌پایه بوده و بر روی یک مسئله ملی (یعنی محرومیت‌­زدایی) با بهره­‌گیری از ظرفیت عناصر فعال و دغدغه‌­مند متمرکز شده‌­اند.
  • سازمان­‌های مردم‌­نهاد (سمن­‌ها): مصداق بارز یک تشکل مردم پایه که در عموم جوامع، به مثابه یک ساختار و عنصر غیر دولتی نقش­‌آفرین در عرصه­‌های مختلفی فعال است. سمن­‌ها نیز در زمینه­‌های مختلفی فعالیت می‌­کنند و می­‌توان سمن­‌های گوناگونی در کشور مشاهده نمود، اما یکی از عرصه­‌های برجسته­‌ی فعالیت­ سمن‌­ها در ایران را می­‌توان عرصه­‌ی «حفاظت از محیط زیست» دانست.
  • نوآفرین‌ها(استارتاپ­‌ها): یک قالب نسبتا نوین فعالیت گروه­‌هایی نه چندان پر جمعیت از صاحبان ایده، دانشجویان یا دانش­‌آموختگان که پیرامون یک ایده، محصول یا خدمت تشکیل می‌­شوند. نوآفرین­‌ها که در آغاز راه، مورد حمایت­‌های مختلف، از جمله حمایت مالی قرار می­‌گیرند، می­‌توانند با یک طرح کسب­‌وکار و مدیریت موفق و پایدار، امکان ارتقاء تا حدّ یک شرکت بزرگ و مستقل را می­‌یابند. شایان ذکر است که نوآفرین­‌ها از مصادیق گردآیی نخبگان است که می­‌توانند در خصوص مسائل ملّی مختلف، به ویژه مسائل اقتصادی و اشتغال‌آفرینی نقش بیافرینند.
  • هیئات: نهاد تاریخی و بومی هیئت، به عنوان یک نهاد محلی یا حتی خانوادگی، مصداق نقش‌آفرینی گروهی از دغدغه‌مندان مردمی است. این بستر نقش­‌آفرینی فعالان مردمی، اگرچه عمدتا در عرصه­‌ی مذهبی‌-‌فرهنگی فعال است، اما کارکرد خود را در عرصه‌های متنوع دیگر، نظیر مقابله با آسیب­‌های اجتماعی و فقرزدایی نیز به رخ کشیده است.
  • گروه­‌های دانشجویی: افزون بر تشکل بسیج دانشجویی، گروه­‌های تشکل­‌یافته‌­ی دیگری نیز هستند که برخی از آن‌ها به اقدامات مسئله­‌محور نیز مشغول بوده و به دنبال نقش‌آفرینی در قبال مسائل مهم و فراگیر هستند. «جنبش عدالت‌خواه دانشجویی» یک نمونه از این گروه­‌هاست که فعالیت­‌های گوناگونی پیرامون مسئله عدالت و مسائل ذیل آن، نظیر شفافیت  نموده است که البته عمده این اقدامات، اقدامات فرهنگی و ترویجی بوده است.
  • مجموعه‌های فرهنگی مردم‌پایه: این مجموعه‌ها در سطح محلی و ملی، و خارج از چارچوب­‌های رایجی همچون هیئت مشغول به فعالیت هستند. چنین گروه­‌هایی که به مسائل حوزه فرهنگ می‌­پردازند، ممکن است با محوریت نهادهایی محلی مانند مسجد شکل بگیرند و گاه ممکن است در سطحی ملی شکل بگیرند. یکی از این مجموعه‌ها، «دبیرخانه جشنواره مردمی فیلم عمار» است که با هدف بهره­‌گیری از ظرفیت­‌های مردمی در جهت بسط گفتمان انقلاب اسلامی در صنعت سینما، قریب به 15 سال مشغول فعالیت مستمر و فراگیر است.

سخن پایانی

آنچه در بخش پایانی این یادداشت شایان ذکر است، فواید مرور قالب­‌های موجود فعالیت حلقه­‌های میانی است. هر چند مفهوم حلقه‌های میانی مفهومی است که اخیرا مورد توجه ویژه واقع شده، اما باید دقت داشت که مصادیق شایان توجهی از حلقه­‌های میانی را می‌­توان در قالب­‌های مذکور یافت. در واقع برای تقویت جریان حلقه­‌های میانی، توانمندسازی و مانع­‌زدایی از مسیر قالب­‌های موجود که کارآمدی و توانمندی بالایی برای نقش­‌آفرینی حلقه­‌های میانی کنونی و آینده دارند، به قوت راهگشاست.
افزون بر این نکته، به حکم گزاره­‌ی «گذشته، چراغ راه آینده است» مطالعه و فهم منطق قالب­‌های موجود حلقه­‌های میانی، می‌تواند دغدغه‌­های متعدد از مسیر مطلوب توسعه‌ی حلقه­‌های میانی و آینده جریان­ حلقه­‌های میانی را اجابت نماید. پرسش­‌هایی نظیر نحوه اثرگذاری، نحوه تعامل با دو رکن مردم و حاکمیت، کدامین­‌بودن عرصه­‌های فعالیت، چگونگی ساختارها و اقتصاد حلقه­‌های میانی، چند نمونه از این پرسش­‌هاست که انواع قالب­‌های مذکور، رهیافت­‌هایی را در ارائه پاسخ به چنین پرسش‌­هایی به دست پرسشگران می‌­دهد.
ضمنا اگرچه نگارنده قالب فعالیت­ حلقه­‌های میانی را محدود به ده قالب یادشده نمی‌­داند، لیکن هرگونه نوآوری در خصوص قالب و محتوای فعالیت حلقه­‌های میانی، با عنایت به این قالب­‌های موجود به نحو سنجیده‌­تری قابل طراحی است.

بخش دانلود

برای دانلود پی دی اف این فایل اینجا کلیک کنید.

مطالب منتخب

هفته پژوهش

هفته پژوهش

پنجمين كنفرانس حكمرانی و سياستگذاری عمومی

پنجمين كنفرانس حكمرانی و سياستگذاری عمومی

بنای ایران 2

بنای ایران 2

خبرنامه پژوهشکده سیاست‌گذاری

خبرنامه پژوهشکده سیاست‌گذاری



حوزه‌های تخصصی

فرهنگ و صنایع خلاق

حکمرانی انرژی

صنعت‌ و توسعه‌پایدار

آب‌ و محیط‌زیست


رویدادهای منتخب

سهم بازی‌های رایانه‌ای در اقتصاد دیجیتال ایران و جهان

نشست هم‌اندیشی لایحه پیشگیری از آسیب‌دیدگی زنان و ارتقاء امنیت آنان در برابر سوء رفتار

نقد و بررسی «لایحه مقابله با تحریم‌ها»




پژوهشکده سیاستگذاری دانشگاه صنعتی شریف نهادی با هدف ایفای نقش واسط میان نخبگان جامعه و نهادهای حکمرانی، برای یاری‌رساندن به حاکمیت و پر کردن این خلأ ایجاد شده‌ است.

شبکه‌های اجتماعی

  • لینکدین
  • آپارات

پیوندها

  • دانشگاه صنعتی شریف
  • فصلنامه سیاست‏ نامه علم و فناوری

تماس با ما

آدرس: تهران، خیابان حبیب اللهی، میدان تیموری، ورودی شمالی دانشگاه صنعتی شریف، جنب دانشکده مکانیک ،پژوهشکده سیاست گذاری دانشگاه شریف.
تلفکس: 66065140 – 66065139
ایمیل : spri@sharif.edu

تمام حقوق این سایت متعلق به پژوهشکده سیاستگذاری شریف می باشد.