بررسی تجربه نگارش پیوست فرهنگی مسکن مهر

دکتر علی قلی جوکار با بیان اینکه پیوست فرهنگی یک مطالبه ۱۷ ساله است که توسط رهبر معظم انقلاب مطرح شده است افزود: یکی از اولویت‌دارترین موضوعات پیوست‌نگاری فرهنگی بدون شک می‌تواند مسکن باشد، از آن جهت که مسکن یکی از مهم‌ترین موضوعاتی است که زیست روزمره انسان‌ها به آن گره خورده است. باید به صراحت مسکن را یک محصول فرهنگی به حساب آورد. در مورد طرح‌هایی که انبوه‌سازی مسکن رخ می‌دهد مانند مسکن مهر، این اهمیت پیوست فرهنگی به مراتب مهم‌تر به نظر می‌رسد؛ از آن جهت که پیامدهای آن روی قشر وسیع‌تری اثرگذار است.

علی قلی جوکار سپس به این موضوع پرداخت که پیوست‌نگاری مسکن مهر از کجا شروع و از کجا به عنوان یک مسأله مطرح شد؟ و فرایند و استقبال و پس زدگی چطور بود؟ به گفته دکتر جوکار پیوست فرهنگی یکی از طرح‌های مهم کشور و به عنوان طرح توسعه در حوزه فرهنگ تأثیرگذار است. چون مسکن در موضوع فرهنگ هم اثر می‌گذارد. انسان مسکن را می‌سازد و مسکن انسان را، چون مسکن روی رفتار انسان تأثیر می‌گذارد.

وی ادامه داد: بچه‌ای که در خانه با معماری ایرانی متولد می‌شود خیلی تفاوت دارد با بچه‌ای که در یک واحد ۵۰ متری مدرن متولد می‌شود و زندگی می‌کند. یا سبک زندگی در یک خانه سنتی بسیار تفاوت دارد با یک خانه مدرن و امروزی. پیوست فرهنگی از سال ۸۶ مطرح و بعدها توسط مجلس پیگیری شد. متأسفانه علی‌رغم پیگیری‌های فراوانی که شورای انقلاب فرهنگی یعنی کمیسیون پیوست‌های فرهنگی انجام داد، حداقل ۶ نامه به امضای دبیر شورای انقلاب فرهنگی به مجلس و دولت نوشته شد، اما به جایی نرسید. اگر ما می‌توانستیم پیوست فرهنگی را خوب اجرا کنیم و خوب به پایان برسانیم می‌توانستیم به توسعه پایدار برسیم ‌و مشکلاتی که نسل جدید با آن روبرو هستند را تا حد زیادی نداشتیم. یعنی حداقل چیزهایی که به فضا و مکان زندگی مرتبط بود را نداشتیم. قرار نبود که پیوست‌نگاری فرهنگی یک ترمزی برای اجرای طرح‌ها باشد اما همیشه کارها آنطور که شما دلتان می‌خواهد، پیش نمی‌رود.

این پژوهشگر فرهنگی و اجتماعی در ادامه به ضرورت مسکن مهر پرداخت و گفت: ساخت مسکن مهر از زمان ریاست جمهوری آقای احمدی نژاد شروع شد، در حقیقت پشت این ساخت، حسن نیت بود. چون آن زمان نیاز به مسکن ارزان قیمت احساس می‌شد و تصمیم گرفته شد که این نیاز به نوعی مرتفع شود. اما وقتی مسکن مهر ساخته شد، تازه مشکلات خودش را نشان داد. یکی از مهم‌ترین آن‌ها زیست فرهنگی بود. وقتی فضای خانه کوچک شود، تعداد فرزندان محدود می‌شود، چون فرزند بیشتر نیاز به فضای بیشتری دارد. کوچک شدن خانه‌ها موجب شد خانواده‌ها از حالت هسته‌ای خارج شوند، در نتیجه موجب جدایی پدر بزرگ‌ها و مادربزرگ‌ها از خانواده‌ها شد. از سوی دیگر در خانه‌های قدیمی رفت و آمدها بیشتر بود. با کوچک شدن خانه‌ها، رفت و آمدها کم شد و در این آپارتمان‌ها نوع ارتباطات تغییر کرد. یکی از کارکردهای مهم خانه‌های سنتی ایجادحریم برای زنان خانه بود اما در معماری خانه‌های جدید به نوعی فضا عمومی شد. یا در شهرک‌های اطراف تهران مثل پرند که اغلب جامعه کارگری ساکن شدند، آقایان در طول روز برای کار به مرکز شهر ‌می‌روند و در این فاصله خانم‌ها و بچه‌ها تنها هستند. پس یک خلأ امنیتی به وجود آمد. این‌ها خطراتی بود که وجود داشت یا خیلی از مسائل غیر اخلاقی گسترش پیدا کرد. باید گفت پیمانکار سود را برده اما خانواده‌های سنتی را دچار مشکل کرده است.

به گفته این پژوهشگر؛ مسکن مهر نقاط قوتی هم داشت، از جمله اینکه خیلی از افراد با در آمد پایین صاحبخانه شدند. همین موضوع باعث شد طبقه ضعیف به خانه دار شدن‌امید داشته باشند و اینطوری دغدغه مسکن کم شود. از سوی دیگر همین از بین رفتن دغدغه مسکن موجب افزایش ازدواج جوان‌ها شد. جمیع این‌ها در صورت خوب اجرا شدن موجب افزایش سرمایه اجتماعی برای نظام می‌شد.

اما اینکه چقدر این‌ها محقق شده است؟ باید بگویم متأسفانه دولت‌ها کلنگ پروژه‌ها می‌زنند اما کی تمام شود مشخص نیست؟ یک دولت کلنگ می‌زند دولت بعدی باید به پایان برساند. این یکی از آسیب‌های تجربه شده در طول این سال‌ها است. دولتی که سر کار است در فرصتی که دارد باید پروژه‌ها را به نتیجه برساند چون دولت جدید با یک وعده جدید می‌آید.

اما الان چه باید کرد؟ دکتر جوکار گفت: متولیان پیوست فرهنگی مخاطبان این بایدها و نبایدها هستند. راحت‌ترینش این است که دولت این کارها را به بخش خصوصی بسپرد و خودش ناظر کار باشد.

در پایان نشست دکترعلی قلی جوکار به سؤال‌های مطرح شده حضار پاسخ گفت.