تحلیل نظام حکمرانی در صنایع معدنی، چالش‌ها و راهکارها

چهاردهمین نشست کنفرانس حکمرانی و سیاستگذاری عمومی و هشتاد و چهارمین رویداد سیاستی شریف با عنوان نشست " تحلیل نظام حکمرانی در صنایع معدنی، چالش‌ها و راهکارها " در تاریخ 21 شهریور 1402 با همکاری اندیشکده معدن و صنایع معدنی برگزار گردید. بهرام شکوری، رییس کمیسیون معدن و صنایع معدنی اتاق بازرگانی ایران، کیوان جعفری طهرانی، تحلیل‌گر ارشد بازارهای بین‌الملل صنایع معدنی، سید بهادر احرامیان، هیات مدیره انجمن تولیدکنندگان فولاد ایران میهمانان برنامه بودند و محسن فتح الهی از اندیشکده معدن و صنایع معدنی شریف وظیفه میزبانی و دبیری نشست را بر عهده داشت.

اهمیت حلقه های میانی صنعت معدن و ضرورت بررسی شرایط و چالش های این بخش در این نشست مورد بحث و گفتگو قرار گرفت که در ادامه به اهم مباحث انجام گرفته پرداخته می شود:

بهادر احرامیان، عضو انجمن تولیدکنندگان فولاد در این رویداد اظهار داشت: هر کشوری ممکن است با ایجاد فضای کسب و کار بهتر، سرمایه گذاری در فولاد را جذب کند. امروز مهم است بدانیم به کیفیتی از حکمرانی نیاز داریم که بتوانیم جایگاه‌ خود را در جهان حفظ کنیم. اگر فکری نکنیم به راحتی جایگاهمان را از دست خواهیم داد. کسب رتبه دهم تولید فولاد در دنیا، ثبات ندارد.

وی افزود: قدم اول شکل دهی به صنایع فلزی پایین دست در زنجیره صنایع فلزی، توجه به نظام حکمرانی است. متاسفانه بعضا علت عدم شکل گیری صنایع پایین دستی، گران فروشی از سوی بالا دست عنوان می‌شود؛ این در حالی است که نامناسب بودن فضای کسب و کار علت اصلی این موضوع است.

ثروت کافی نیست

بهرام شکوری، رئیس کمیسیون معادن و صنایع معدنی اتاق بازرگانی تصریج کرد: حکمرانی خوب بسیار مهم تر از داشتن ثروت در جامعه است. اگر ثروت می‌توانست کشورها را توسعه دهد، کشورهای آفریقایی اکنون از توسعه یافته‌ترین کشورهای جهان بودند؛ چرا که دارای محصولات ارزشمند معدنی بسیاری هستند. صرف داشتن منابع و ذخایر که ثروت های کشور هستندو به رغم داشتن مزیت‌های بسیار، توسعه بدون حکمرانی صحیح ایجاد نمی‌شود.

رئیس انجمن مس در ادامه پیرامون هدف گذاری تولید یک میلیون تنی کاتد مس عنوان کرد: مولفه‌های مختلفی تعیین می‌کند چه چیزی در کشور تولید و تا چه مرحله‌ای پیشروی کنیم که این امر نیازمند کار کارشناسی است و دارا بودن منابعی مانند نفت، گاز، انرژی، سرمایه، دسترسی به تکنولوژی و... کافی نخواهد بود. اگر به استراتژی مدیریتی صحیحی دست پیدا نکنیم هیچ یک از منابع ما مزیت نخواهند بود. ژاپن منابع کشور ما را ندارد اما در حوزه فولاد و مس بزرگترین تولیدکننده جهان است؛ این کشور مواد اولیه و انرژی را از طریق واردات تامین می‌کند. اگر مزایایی در کشور داریم باید با به کاربری صحیح آن افزایش تولید جهانی، سودآوری بیشتر و تغییر رتبه در جهان را رقم بزنیم.

حکمرانی خوب؛ از سیاست‌گذاری صحیح تا استراتژی ثابت

شکوری پیرامون مفاهیم حکمرانی ادامه داد: حکمرانی خوب یعنی سیاست گذاری صحیح مبتنی بر کار کارشناسی که قابل پیش بینی، صریح، آشکار و قابل فهم باشد و قوانین آن در نتیجه مشورت با مردم، خبرگان، تشکل‌های صنفی و... تدوین شود. حکمرانی خوب ایجاد بستر مناسبی است که بتوان در آن بستر فعالیت اقتصادی کرد. از سوی دیگر نیز نیازمند تهیه استراتژی مدونی برای توسعه هستیم. در هر دولتی استراتژی تازه‌ای نوشته می‌شود؛ این در حالی است که چشم انداز کلی نباید دستخوش تغییر شود. نمی‌توانیم بدون برق، سوخت، گاز، زیرساخت‌های جاده‌ای و... انتظار تحقق هدف گذاری ۵۵ میلیون تنی را داشته باشیم.

پارادیم شیفت از فولاد به مس

محسن فتح الهی، دبیر نشست از اندیشکده معدن و صنایع معدنی شریف در میانه رویداد از فرآیند بهبود بخش معدنی برنامه هفم توسعه در کمیسیون تلفیق مجلس شورای اسلامی خبر داد و گفت: به نظر می‌رسد شاهد پارادایم شیفتی از فولاد به سوی مس هستیم.

کیوان جعفری طهرانی، تحلیلگر ارشد مسائل بین‌المللی حوزه فولاد گفت: پس از فوت سلطان قابوس سلطان حیثم در عمان روی کار آمد و استراتژی ۲۰۴۰ را مطرح کرد و گام‌های بلندی برداشت. در این دوره بنادری با مقاصد تجاری ساخته شد و سرمایه گذاراری‌هایی از سوی شرکت وله و... نیز رقم خورد. بندر صحارو دقم از این بنادر بودند، ۵۰ درصد بندر دقم در اختیار عمان و باقی آن در اختیار بلژیک است که امکان پهلوگیری ۷ تا ۱۰ کشتی حدود ۱۰۰ تا ۱۵۰هزار تنی در آن وجود دارد. از سال ۲۰۱۵ که ملک سلمان به سلطنت رسید، این کشور دچار تحولاتی بسیاری شد؛ آنها ضمن پیش بینی برنامه توسعه ۲۰۳۰ در تمام زمینه ها سرمایه گذاری کردند.

تقدم قیمت تمام شده بر منابع مواد اولیه

وی افزود: هرچند داشتن منابع اولیه مهم است، اما قیمت تمام شده اهمیت بیشتری دارد. عربستان سعودی دومین کشور تولیدکننده فرآوری تیتانیوم دنیا است، این در شرایطی است که عربستان اصلا تیتانیوم ندارد و ما تاکنون با وجود ذخایر بسیار خوب نتوانستیم تولید داشته باشیم. از سوی دیگر نیز متاسفانه اکنون هندوستان دیگر تمایلی به طرح توسعه چابهار نخواهد داشت.

تحلیلگر ارشد حوزه فولاد در حوزه بین المللی تصریح کرد: طرح توسعه بدون موعد مقرر مشخص، یا با موعد غیرممکن کارساز نیست. طرح توسعه باید شامل جاده، بنادر، حمل و نقل، برق، گاز، ... باشد. حداقل عدد موردنیاز برای ایجاد توسعه معدنی در کشور نیازمند ۱۰ میلیارد دلار در فاز اول است. رساندن آب از خلیج فارس به دریای عمان به فلات مرکزی خوب است اما کافی نیست.

تعامل معاونت معدنی وزارت صمت با تشکل‌ها

فتح اللهی پیرامون همکاری معاونت وزارت صمت عنوان کرد: اکنون همگرایی خوبی میان معاونت صنایع معدنی و تشکل‌های اتاق ایران، مرکز پژوهش‌های مجلس و اندیشکده معدن و صنایع معدنی صورت گرفته است؛ گفتمان خوبی که پیش از این برقرار نبود. رضا محتشمی پور، معاون معادن و فرآوری مواد وزارت صمت نسبت به اینکه با تشکل‌ها و اندیشکده‌ها ارتباط داشته باشد و بر دیتاها کار کارشناسی کند دغدغه‌مند است.

شکوری نیز در اینباره بیان کرد: واقعیت این است که معاونت معدنی وزارت صمت اقدمات خوبی انجام داده است. به رغم آنکه فعالان معدنی در ابتدا به لحاظ تحصیل در رشته نامرتبط نگران بودند، اما امروز تعاملشان یا بخش خصوصی و تشکل‌های صنفی بیشتر شده است و گام‌های مثبتی در راستای تحقق حکمرانی خوب در حوزه معدن برمی‌دارند. اگر معاونت معدنی تعامل خود را بیشتر کند، فرصت‌های بیشتری برای سیاست گذاری ایجاد می‌شود. من به نمایندگی از اتاق بازرگانی و تشکل‌های صنفی از آقای محتشمی پور تشکر می‌کنم؛ مایل هستیم در راستای ارتقاء بخش معدن در کشور با سرعت بیشتر با معوانت وزارت صمت همکاری کنیم.

انقلابی در اتصال ایران به زنجیره جهانی

کیوان جعفری طهرانی در ادامه اظهار داشت: راه نجات کشور در عرصه بین المللی و اتصال به زنجیره (ارزش) جهانی وارد شدن به قراردادهای پیش‌فروش یا off take Agreement در صنایع معدنی است که برای اولین بار توسط اوکراین انجام شد. باید بدنه بازرگانی قوی در ساختار دولت و در تشکل‌ها در راستای راهنمایی بیشتر تشکیل شود. بر این اساس نرخ فروش در معادلات برای مثال برای دو سال آینده پیش بینی، پیش فروش و پیش پرداخت می‌شود. این قرارداد می‌تواند الگویی برای چرخه زنجیره توسط بنگاه‌ها به طور مستقل اما منسجم باشد. این امر نیازمند حمایت دولت است. از این طریق می‌توانیم حداقل برای یک سال آینده برنامه ریزی کنیم.

مصرف ۱۴ برابری گاز در زمستان/۱۵ میلیارد دلار سرمایه گذاری بلااستفاده

احرامیان با استناد به آمار یادآور شد: تقریبا ۱۵ میلیون تن ظرفیت در حوزه فولاد ایجاد شده که تعطیل شدند، این مهم به معنای حدودا ۱۵ میلیارد دلار سرمایه گذاری بلااستفاده در کشور است. محدودیت برق و گاز ناشی از اتلاف نابع انررژی در بخش‌های دیگر است. ناترازی برق ۸۰۰ ساعت در سال محاسبه شده که معادل کاهش تولید به ازای یک ماه در سال است. ضرورت دارد اوج مصرف و اتلاف انرژی را کاهش دهیم. در حوزه گاز نیز مصرف بخش مسکونی از ۵۰ میلیون متر مکعب در تابستان به ۷۰۰ میلیون متر مکعب در زمستان می‌رسد؛ این موضوع به معنای ۱۴ برابر شدن مصرف است! این امر به عوامل مختلفی مانند کار کرد بدون توقف شوفاژها، ایراد در ترموستات، باز کردن پنجره‌ها برای کاهش دما و... است. با رفع این محدودیت‌ها، ناترازی‌های واقعی زنجیره فولاد بروز خواهد کرد. در این شرایط اگر ۱۲ ماه سال را تولید کنیم با چالش‌هایی مانند مواد اولیه و حمل و نقل روبرو خواهیم شد. از سوی دیگر نیز هدف گذاری تولید به میزان ۵۵ میلیون تن به معنای بیشترین میزان صادرات در دنیا است. 

عضو هیئت مدیره انجمن تولیدکنندگان فولاد ایران ادامه داد: از مسائل حکمرانی معدنی در کشور بحث قیمت گذاری است. با در نظر داشتن تورم رسمی حدود ۵۰ درصدی، فولاد گران نیست بلکه از تورم تاثیر می‌پذیرد. فولاد ایران اکنون از ارزانترین فولادهای دنیاست.

ظرفیت درآمدزایی ۵ میلیارد دلاری سنگ‌های تزئینی

بهرام شکوری در پایان عنوان کرد: مبتنی بر استانداردهای جهانی، بین ۳ تا ۵ درصد از ذخایر برای تولید هدف گذاری می‌شود. تولید ۳ درصد از ذخایر مس در کشور به معنای تولید بیش از ۲.۵ میلیون تنی کاتد مس است. .در وضع قوانین و سیاست گذاری از ظرفیت تشکل‌ها استفاده شود. در حوزه سنگ‌های تزئینی می‌توان تا ۵ میلیارد دلار درآمدزایی داشت.