ارزیابی خدمات نظارت بر ساخت فناورانه طرح ده گروه کالایی تجهیزات راهبردی صنعت نفت ایران

رشد  توسعه صنایع کشور در گرو حرکت در مسیر عقلانیت صنعتی و توجه شایسته و بایسته به مقتضیات توسعه، از جمله تدوین استراتژی ها و برنامه های معین و تامین منابع و زیرساخت های نرم افزاری، سخت افزاری و مغز افزاری لازم است. طرح ساخت فناورانه تجهیزات ده گروه خانواده کالایی صنعت نفت، از جمله تدابیر و راهکارهای تیم راهبردی صنعت نفت کشور به منظور بومی سازی فناوری در این صنعت است. در این راستا باید یک کارگروه مشخص و معین، مسئولیت و ماموریت راهبردی ارزیابی، انتخاب، سازماندهی و مدیریت اثربخش موضوع تا نیل به نتیجه را بر عهده گیرد و علاوه بر این شکل گیری سازندگان فناور و رقابتی را در گستره ده گروه خانواده کالایی دنبال نموده و محقق نماید.

خروجی نهایی مطلوب در تعامل با سازندگان تجهیزات در پروژه ده گروه کالایی، علاوه بر دستیابی به محصولی با کیفیت و هزینه مناسب که تحویل آن نیز به موقع است، رسیدن به سطح قابل قبولی از فناوری در محصول و فرآیند ساخت تجهیزات است. تیم بازرسی فنی تجهیزات در وزارت نفت، عهده دار کنترل دستیابی به کالای مطلوب با ابعاد ذکر شده است و بررسی این موضوع است که آیا توان و تجربه کافی در کشور در این حوزه وجود دارد یا خیر. از طرف دیگر دستیابی به سطح مطلوب فناوری های تجهیزات و فرآیند ساخت، با ابزاری مانند RL قابل رصد و ارزیابی است که در طی سال های اخیر تجربه و توان آن در حد قابل قبولی رشد کرده است.

شکل گیری شبکه تامین توانمند و فناور، متضمن طرح ریزی و استقرار فرآیندها و سیستم های ارزش افزا و توجه به تحقق توامان «کیفیت، هزینه و تحویل» در شرکت های سازنده و ارتقای توانمندی های فناورانه آن ها می باشد. خوشبختانه این مهم در الزامات موضوع ارزیابی توانمندی های تکنولوژیک محصول، فرآیند ساخت و سازمانی سازندگان (TRL, MRL CRL) لحاظ شده است. ضمن آن که هر یک از سازندگان منتخب در نقشه راه خود، مسیر تحقق فرصت های بهبود را پیش‌بینی کرده‌اند.

در طی پروژه جاری دانشگاه صنعتی شریف با وزارت نفت، توانمندی های فناورانه سازندگان و همچنین قابلیت رشد ایشان مورد ارزیابی قرار گرفته و امتیازدهی گردید. به عبارتی وضع موجود فناورانه و وضع مطلوب آن ارزیابی و پیشبینی شده و ملاک تعیین برنده مناقصه تجهیزات شد.

مدل ارزیابی فناورانه

یکی از چالش‌های مهم مدیران برنامه‌های توسعه یا خرید تکنولوژی، اندازه‌گیری سطوح بلوغ و رشد یافتگی تکنولوژی ( Technology Maturity ) در سطح بنگاه یا ملی است. از آنجایی که مقدار خطرپذیری یک برنامه توسعه تکنولوژی ارتباط بسیار تنگاتنگی با اندازه بلوغ و امکان دستیابی به تکنولوژی دارد، بی‌توجهی به این مسأله موجب شده است تا بسیاری از این برنامه‌ها به صورت برنامه‌ها و فعالیت‌های مهندسی (صنعتی) صرف مدیریت شوند که همین امر یکی از عوامل مهم ناکام ماندن آن‌ها در گذشته و حال است. بلوغ یک تکنولوژی قبل از بکارگیری آن در یک محصول، یکی از عوامل مهم موفقیت برنامه‌های توسعه مهندسی و محصول است.

از سویی ارزیابی مناقصه‌گران در مناقصات خریدهای دولتی به طور معمول مبتنی بر پارامترهای کلاسیکی همانند هزینه، کیفیت، عوامل فنی-بازرگانی، و احراز حداقل صلاحیت لازم صورت می‌گیرد. در خریدهای نوین دولتی به منظور ارتقاء و توسعه فناوری و نوآوری و یا انتقال فناوری، پارامتر حائز اهمیت دیگری افزوده می‌گردد که همان ابعاد فناورانه محصول و خدمات مورد مناقصه می‌باشد. هر چند به منظور ارزیابی ابعاد فناورانه می‌توان از مدل‌های مختلف ارزیابی در سایر حوزه‌ها و بخش‌ها بهره برد، تجارب موفق و درازمدت سازمان‌های نظامی و فضایی به عنوان مبنای ارزیابی بسیاری از مناقصات فناورانه در اروپا و ایالات متحده طی دو دهه اخیر مطرح بوده است. در این میان مدل‌های سازمان‌های ناسا و دفاع آمریکا (NASA & DOD) به عنوان مدل‌هایی پیشرو، جامع و موفق در بوته تجربه و آزمایش در سازمان‌های غیرنظامی و خریدهای دولتی فناورانه و نوآورانه نیزکاربرد فراوانی یافته‌اند . بر این اساس، مدل شناخته شده RL مرکب از سه زیرمدل سطح آمادگی فناوران محصول (TRL)، سطح آمادگی ساخت (MRL) و سطح آمادگی عمومی سازمان (CRL) به عنوان مبنای ارزیابی شرکت‌کنندگان در مناقصه ده گروه کالایی وزارت نفت انتخاب گردیدند و حسب ویژگی‌های محصول، مشخصه‌های تامین‌کنندگان، ماهیت مناقصه و شرایط بومی سفارشی‌سازی شدند.

دراین راستا، در طرح «ارزیابی توانمندی فناورانه و ساخت سازندگان صنعت نفت»، فرآیند انتقال و توسعه فناوری ساخت تجهیزات از مرحله برگزاری مناقصه و تعیین برنده(گان)، شروع شده و در یک بازه زمانی به طور پیوسته و مداوم در مراحل مختلف، طی عملیات توانمندسازی، به تدریج تکامل یافته و مسیر رشد و بلوغ خود را طی نمود.

در فرآیند ارزیابی شرکت های شرکت کننده در مناقصه 50% امتیاز مناقصه­گران از ارزیابی فناورانه و ساخت بدست آمده، و 50% باقیمانده از ارزیابی فنی-بازرگانی بدست می­آید. بر اساس این مدل، دو نوع ارزیابی شامل فنی و سازمانی از مناقصه­گران صورت گرفته است. ارزیابی فنی، بلوغ آمادگی فناورانه و بلوغ آمادگی ساخت را شامل می­شود. وزن این سه دسته به ترتیب 35%، 40% و 25% در فرآیند امتیاز دهی بوده است. در مرحله بعد، ارزیابان، متشکل از ترکیبی از نمایندگان کارفرما و مجری، پس از مطالعه مستندات و فرم­های ارسالی اقدام به بازدید و مصاحبه حضوری کرده و امتیاز ارزیابی وضع موجود را برای هر مناقصه­گر مشخص کردند. در نهایت با استفاده مدل امتیازدهی، به هر شرکت امتیازی از مجموع 1000 امتیاز تعلق گرفته است. حد نصاب مورد نیاز برای تائید در مرحله ارزیابی فناورانه و ساخت، 450 امتیاز از 1000 امتیاز ممکن بوده است.

در نهایت، در تعامل با برندگان در مناقصه، نقشه راه توسعه توانمندی فناورانه دو گروه کالایی نفت و ساخت آنها تدوین شد. نتایج حاصل شده از ارزیابی فناورانه و ساخت صورت گرفته از مناقصه­گران شرکت کننده در مناقصه برگزار شده برای ده گروه خانواده کالایی مورد نیاز وزارت نفت نشان  می دهد که استفاده از پتانسیل های داخلی همواره می تواند مسیر رشد و توسعه فناوری را در کشور هموار و تسریع نماید.