سلسله گزارشات اظهار نظر کارشناسی درباره طرح حمایت از حقوق کاربران و خدمات پایه کاربردی (نسخه 26 تیرماه 1400)

طرح موسوم به صیانت اولین بار تحت عنوان «طرح ساماندهی پیامرسان‌های اجتماعی» در آبان ماه 1397 و در واکنش به چالش‌های به وجود آمده برای کشور به دنبال فراگیری پیامرسان­‌های خارجی و فقدان قانون جهت ساماندهی و مدیریت این پدیده در دوره دهم مجلس شورای اسلامی اعلام وصول شد.

در تیر ماه 1399 همین طرح با اعمال تغییراتی در محتوا و البته تغییر نام به «طرح صیانت از حقوق کاربران در فضای مجازی و ساماندهی پیامرسان‌های اجتماعی» مجدداً در مجلس دوازدهم اعلام وصول و بلافاصله به طور جدی به محل مناقشه عمومی و نخبگانی تبدیل شد. دغدغه اصلی طرح در این مرحله، باز هم ساماندهی پیامرسان­‌ها بود، اما به جهت درهم‌تنیدگی این پدیده‌ها با موضوعات مختلف اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و امنیتی، محتوای طرح به مسائل متعددی پرداخته بود. نسخه مورّخ 26 تیر ماه 1399 مشتمل بر طیف گسترده­‌ای از موضوعات از قبیل حمایت مالی از توسعه فنّی و محتوایی پلتفرم­‌های داخلی، نحوه ارائه خدمات مالی بانکی و رمزارزها بر بستر پیامرسان­‌ها، ضوابط فعالیت کاربران در پلتفرم­‌ها و حقوق کاربران، قیمت­‌گذاری و تعرفه­‌گذاری پهنای باند، صیانت از داده کاربران و حریم خصوصی آن­‌ها، پالایش محتوای غیرمجاز، احراز هویت کاربران، جرم­‌انگاری فعالیت‌های کاربران و پلتفرم­‌ها و مسئولیت پلتفرم‌ها در راستای مقابله با آن‌ها، ضمانت­ اجرایی تصمیمات و مهمتر از همه مسئله مدیریت درگاه ورود اینترنت به کشور بود.

آزمایشگاه داده و حکمرانی از ابتدای مطرح شدن این طرح در فضای سیاست­‌گذاری و سپس نخبگانی کشور با هدف تهیه گزارش‌های تحلیلی­ سیاستی، نگارش یادداشت‌­های تخصصی، ارائه انتقادات کارشناسی و پیشنهادات اصلاحی و در نهایت حمایت­گری در زمینه تغییر مسیر طرح به سمتی که مبتنی بر یک چارچوب مفهومی قابل‌­دفاع، پاسخگوی نیازهای واقعی نظام حکمرانی فضای مجازی کشور باشد، فعالیت داشته است. ماحصل تلاش‌های چند ماهه و پشتوانه نظری آن، مشارکت در تهیه طرح «نظام تنظیم مقررات فضای مجازی» شد که به عنوان یک نسخه جایگزین، از حمایت قریب به اتفاق دستگاه‌های تخصصی مرتبط با فضای مجازی کشور و صاحب­‌نظران این حوزه برخوردار است.

نسخه‌­های پیشین علیرغم زحمات و پیگیری قابل تقدیر دست اندرکاران مختلف در طول سالیان، از مدل مفهومی منسجم و روزآمدی پیروی نمی­‌کردند و بعضاً مواد مختلف طرح که در طول زمان و از مسیرهای مختلفی عموماً در پاسخ مستقیم با تجربه ناموفق تعامل میان مرکز ملّی فضای مجازی و وزارت فاوا در دولت قبل وارد شده بودند، ارتباط چندانی با یکدیگر نداشته و مسئله تفکیک سطوح و شئون مختلف نظام حکمرانی در آن لحاظ نگردیده بود. در مقابل، این نسخه مشترک ــ با علم به کاستی‌­ها و نواقصی که ضرورت بهره­‌گیری از ظرفیت نخبگانی برای بهبود آن را ایجاب می­کند ــ بر مبنای مدل مفهومی مشخصی تحت عنوان «مدل حکمرانی چهارسطحی» طراحی شده است که دست­ کم مواد طرح را ذیل یک مدل مفهومی منسجم، معماری کرده و از ورود به مسائل زائد و نامربوط اجتناب می‌ورزد.