مقدمه
سازمان‌های ملی و بین‌المللی مانند اتحادیه اروپا و یونسکو علاقه شدیدی به صنایع فرهنگی و خلاق نشان می‌دهند. هفتاد و چهارمین نشست مجمع عمومی سازمان ملل متحد در سال 2019 نیز شاهد اعلام سال 2021 به‌عنوان سال بین‌المللی اقتصاد خلاق برای توسعه پایدار بود که نشان‌دهنده اهمیتی است که جامعه بین‌المللی به صنایع فرهنگی و خلاق داده است.
صنایع خلاق و فرهنگی در مصر، لبنان و تونس
این حمایت نه‌تنها به توسعه بخش صنایع خلاق و فرهنگی کمک می‌کند، بلکه در رشد و شکوفایی کلی منطقه نیز مؤثر است. با توجه به اینکه نرخ اشتغال جوانان در صنایع خلاق اغلب در مقایسه با سایر بخشهای اقتصاد بالاتر است، این موضوع یکی از ویژگی‌های قابل توجه این حوزه برای ارتقای فراگیر آن است. در نتیجه، در کشورهایی که با نرخ بالای بیکاری جوانان دست و پنجه نرم می‌کنند، صنایع خلاق و فرهنگی می‌توانند نقش مهمی در کمک به این موضوع ایفا کنند.
کمک صنایع خلاق و فرهنگی به جامعه مورد نظر می‌تواند به دو شکل متفاوت باشد:
- اقتصادی؛ از نظر ایجاد شغل و ارزش افزوده در اقتصاد
- غیراقتصادی؛ از نظر توسعه اجتماعی، انسجام اجتماعی، تقویت هویت ملی، تنوع فرهنگی، نوآوری و خلاقیت و سرریزهای مثبت به سایر بخشهای اقتصاد
صنایع خلاق و فرهنگی در مصر، لبنان و تونس اهمیت زیادی دارند و بخشهای مختلفی مانند طراحی، مُد، صنایع‌دستی و غیره را در بر می‌گیرند که نه‌تنها سنت‌های فرهنگی را حفظ می‌کنند، بلکه به ایجاد شغل، نوآوری و توسعه پایدار کمک می‌نمایند. بر اساس آمارهای کنفرانس تجارت و توسعه سازمان ملل متحد، به‌طورکلی صادرات کالاهای خلاقانه در دهه گذشته افزایش یافته و در سال 2021 به ترتیب 0.2، 2.8 و 0.6 درصد از تولید ناخالص داخلی مصر، لبنان و تونس را به خود اختصاص داده است (عدد بالا در لبنان به دلیل شرایط بحرانی چندگانه در این کشور و کاهش شدید ارزش پول همراه با کاهش تولید ناخالص داخلی است. عدد پیش از بحران برابر 0.37 از تولید ناخالص داخلی در سال 2019 بوده است).
چالش‌های اساسی
- در مصر، لبنان و تونس در حال حاضر هیچ تعریف پذیرفته شده جهانی برای صنایع فرهنگی و خلاق وجود ندارد. برای اطمینان از اینکه این بخش به رسمیت شناخته شده و توجهی را که شایسته آن است دریافت می‌کند، ایجاد یک تعریف پذیرفته شده در سطح ملی ضروری است و به جایگاه بخش صنایع فرهنگی و خلاق به‌عنوان یک اولویت کمک می‌کند.
- چالش مهم دیگری که مانع توسعه صنایع فرهنگی و خلاق در منطقه مدیترانه جنوبی شده است، موضوع سانسور و نظارت گسترده است که آزادی بیان هنری را به‌شدت محدود می‌کند. یکی از نمونه‌های این نظارت گسترده، فرآیند دریافت مجوز فیلم در مصر است که همچنان بسیار پیچیده بوده و به مجوز سازمان‌های نظارتی، پلیس و چندین وزارتخانه و صنف نیاز دارد. در سال 2023، مصر، تونس و لبنان به ترتیب رتبه‌های 162، 114 و 108 را در شاخص آزادی مطبوعات از مجموع 180 کشور کسب کرده‌اند؛ این رتبه‌بندی نشان‌دهنده سطح پایین و نگران‌کننده آزادی مطبوعات در این کشورها است.
- یکی دیگر از چالش‌های صنایع خلاق در منطقه مدیترانه جنوبی، چارچوب ضعیف حفاظت از مالکیت معنوی است. باید توجه داشت که مقررات مؤثر در زمینه حقوق مالکیت معنوی همراه با حفاظت و تشویق نوآوری و خلاقیت و ایجاد ارزش برای این دارایی‌ها، نقشی اساسی در تقویت رشد صنایع فرهنگی و خلاق ایفا می‌کند.
- دزدی دیجیتال تهدید دیگری است که کارکنان خلاق در سطح جهانی با آن روبرو هستند؛ زیرا کپی کردن غیرقانونی و به اشتراک‌گذاری محتوای دیجیتال بسیار آسان است. به این ترتیب، ضروری است که سیستم‌های نظارتی در هر کشور، حفاظت از کارکنان خلاق را در اولویت قرار دهند و به شکل مؤثری از اقدامات غیرقانونی دزدی دیجیتال جلوگیری کنند.
- شیوه‌های غیررسمی فعالیت کارکنان صنایع فرهنگی و خلاق نیز چالش مهم دیگری است که منجر به طرد کارکنان از ساختارهای رسمی شده و دسترسی آن‌ها به مزایا و حمایت‌های ضروری را محدود می‌نماید. با ارائه اقدامات حمایتی اجتماعی کافی مانند مراقبت‌های بهداشتی، مزایای بازنشستگی و بیمه بیکاری، می‌توان درک عمومی از صنایع فرهنگی و خلاق را به‌عنوان یک مسیر شغلی جذاب و قابل دوام افزایش داد.
جمع‌بندی و ارائه راهکارها
توصیه‌های ارائه شده در سطح کشور عبارتند از اتخاذ یک تعریف ملی از صنایع خلاق و فرهنگی، ایجاد یک طرح تأمین اجتماعی خاص برای کارگران مستقل صنایع خلاق و فرهنگی و تقویت مدیریت و مقررات مربوط به مالکیت فکری و معنوی. همچنین در سطح عملکرد اتحادیه اروپا پیشنهاد می‌شود برنامه‌های پیوسته خلاق در سواحل مدیترانه اجرا شده و اقدامات مؤثری در زمینه مالکیت معنوی و دیجیتال انجام شود.
برگرفته از گزارش: صنایع فرهنگی و خلاق در مصر، لبنان و تونس: نقش اتحادیه اروپا در ایجاد محیطی مناسب برای پیدایش یک مرکز خلاق منطقه‌ای
گزارشی از موسسه تحقيقاتی EMEA
