یادداشت حفاظت از حقوق مالکیت معنوی در اندونزی

از میان صنایع مختلف، صنایع خلاق و فرهنگی بیشترین ارتباط را با مالکیت معنوی دارند. رابطه بین مالکیت معنوی و صنایع خلاق و فرهنگی رابطه‌ای پویا و البته پیچیده است. در تعریفی ساده مالکیت معنوی یا فکری به حقوقی گفته می‌شود که به افراد یا نهادها برای حفاظت از خلاقیت‌های آن‌ها داده می‌شود. از سوی دیگر صنایع خلاق و فرهنگی طیف وسیعی از بخش‌های مختلف مانند: ادبیات، موسیقی، فیلم و... را شامل شده که اغلب آن‌ها محصول فکر و خلاقیت افراد یا نهادها هستند. از همین رو، محافظت از مالکیت معنوی صنایع خلاق و فرهنگی حائز اهمیت است.

منظور از تحولات دیجیتال، پذیرش فناوری‌های دیجیتال در جنبه‌های مختلف جامعه و تغییراتی است که آن‌ها در زندگی و کار مردم ایجاد کرده‌اند. عصر دیجیتال شیوه تولید، توزیع و مصرف محتوای خلاقانه و فرهنگی را متحول کرده و چالش‌های جدیدی را برای حفاظت از حقوق مالکیت معنوی به‌وجود آورده است. در این شرایط دولت‌ها و نهادهای مسئول نیز برای مقابله با این چالش‌ها بیکار ننشته‌اند و با استفاده از ابزارهای مختلف سعی در حفاظت از مالکیت معنوی دارند. این مقاله تأثیر تحولات دیجیتال در تلاش‌های دولت اندونزی برای حفاظت از حقوق مالکیت معنوی را بررسی می‌کند. با توجه به اینکه، وضعیت حفاظت از حقوق مالکیت معنوی در اندونزی کم و بیش با ایران مشابهت‌هایی دارد، در این یادداشت تجربیات این کشور در این حوزه را مرور خواهیم کرد.

همان‌گونه که اشاره شده مالکیت معنوی یا فکری به حقوقی گفته می‌شود که به افراد یا نهادها برای حفاظت از خلاقیت‌های آن‌ها داده می‌شود. مالکیت معنوی چندین حوزه گوناگون از جمله حق چاپ، حق ثبت اختراع، علائم تجاری، طرح‌های صنعتی و اسرار تجاری را پوشش می‌دهد. با این‌که فناوری‌های دیجیتال توزیع سریع‌تر آثار خلاقانه و نوآورانه را امکان‌پذیر کرده‌اند، اما در عین حال راه‌های جدیدی را برای نقض مالکیت معنوی به‌وجود آورده‌اند. سرقت ادبی محصولات مختلف به‌ویژه محصولات خلاق و فرهنگی، نقض داده‌ها، کپی و توزیع غیرقانونی محتوای دیجیتال دارای حق چاپ، سوء استفاده از نشان‌های تجاری آنلاین و... تنها برخی‌ از چالش‌های کلیدی به‌وجود آمده هستند. همچنین در زمینه حفاظت از حقوق مالکیت معنوی، تحولات دیجیتال باعث تغییرات در نحوه‌ی محافظت، مدیریت و استفاده از مالکیت معنوی در عصر دیجیتال منجر شده است. این تغییرات به‌وسیله فناوری‌ها و نوآوری‌های جدید در سیستم‌ها و فرایندهای مالکیت معنوی حاصل شده‌اند.   

چالش‌های اصلی که اندونزی در حفاظت از حقوق مالکیت معنوی در اثر تحولات دیجیتال با آن مواجه است شامل: تفاوت در زیرساخت‌های دیجیتال، موانع و محدودیت‌های اجرای قوانین و آگاهی عمومی پایین است. در ادامه به اختصار به هر کدام از این موارد اشاره می‌کنیم.

• تفاوت در زیرساخت‌های دیجیتال: بین زیرساخت‌های مناطق شهری و روستایی در اندونزی اختلاف وجود دارد. نبود زیرساخت‌های کافی در مناطق روستایی باعث شده که مردم این مناطق در برابر نقض حقوق مالکیت معنوی آسیب‌پذیرتر شوند. به‌علاوه این شکاف، نظارت و رسیدگی به نقض حقوق مالکیت معنوی را دشوارتر ساخته است.
• موانع و محدودیت‌های اجرای قانون: با وجود قوانینی که برای مقابله با نقض مالکیت معنوی در اندونزی وجود دارد. فناوری‌های دیجیتال فرامرزی مانند اینترنت، چالش‌های جدیدی را برای اجرای قوانین به‌وجود آورده‌اند. همچنین عدم هماهنگی میان سازمان‌ها، مقامات و فعالان، باعث تشدید عدم اجرای مناسب قوانین شده است. برای رفع این مشکلات، نیاز مبرمی به افزایش ظرفیت سازمان‌های مجری قانون در اندونزی هست که به‌واسطه آن مهارت‌های بررسی نقض حقوق مالکیت دیجیتال، درک فناوری‌ها و هماهنگی در سراسر مرزها ایجاد شود.
• آگاهی عمومی پایین: عدم آگاهی و درک پایین افکار عمومی اندونزی درباره اهمیت مالکیت معنوی، موجب انطباق کم مردم با مقررات مرتبط با مالکیت معنوی و رعایت نکردن آن شده است. برای تغییر این رویکرد، برنامه‌هایی هدفمند برای آموزش مردم و بهبود آگاهی آن‌ها نسبت به این مسئله (از راه‌هایی مانند ایجاد کارزارها) نیاز است.

برخی از راهکارهای اساسی متأثر از تحولات دیجیتال که می‌توانند منجر به بهبود حفاظت از حقوق مالکیت معنوی در اندونزی شوند عبارتند از:

• اتوماسیون و دیجیتالی شدن: این فرایند می‌تواند سیستم‌های مدیریت حقوق مالکیت معنوی و عملکردهایی مانند ثبت نام، ثبت سوابق و نظارت را بهبود بخشد.
• تعامل و همکاری دولت و صنعت: همکاری دولت و صاحبان صنایع از راه‌هایی مانند اشتراک گذاشتن اطلاعات می‌تواند به بهبود سیاست‌ها و مقررات حفاظت از حقوق مالکیت معنوی کمک کند.
• استفاده از فناوری‌های جدید: فناوری‌های نوظهور مانند بلاک‌چین و هوش مصنوعی می‌توانند برای کمک در زمینه‌هایی مانند تأیید مالکیت، کپی‌رایت و شناسایی نقض حقوق مالکیت معنوی به‌صورت آنلاین مورد استفاده قرار بگیرند.
• تشکیل کارزارها: کارزارهای آگاهی عمومی با استفاده از رسانه‌های اجتماعی و سایر ابزارهای دیجیتال می‌تواند درک اهمیت مالکیت معنوی را افزایش دهد.
• آموزش و آگاهی‌بخشی: رسانه‌های اجتماعی، دوره‌های اینترنتی و... می‌توانند بستر مناسبی برای آموزش درباره آگاهی از حقوق مالکیت معنوی برای فعالان و صاحبان صنایع فراهم کنند.

اندونزی با استفاده از فناوری‌های دیجیتال توانسته در حفاظت از حقوق مالکیت معنوی موفقیت‌های مهمی را به‌دست بیاورد. از این موفقیت‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• پیاده‌سازی سامانه ثبت نشان تجاری برای ساده‌سازی و نوسازی فرآیند ثبت نشان‌های تجاری
• استفاده از هوش مصنوعی برای شناسایی تخلفات و فیلتر کردن آن‌ها
• ایجاد تعامل و همکاری بین دولت و ذی‌نفعان جهت حفاظت از حقوق مالکیت معنوی