سیاست خارجی چین در حوزۀ فرهنگ

در چین، فرهنگ، روح قدرت نرم و همچنین منبعی کلیدی برای قدرت دولت در نظر گرفته می‌شود. فرهنگ به‌مثابۀ ابزار مهمی در افزایش قدرت نرم برای چین است که از طریق آن تلاش می‌کند به جهان، تصویر کشوری متمدن، مسئول و قابل‌اعتماد را نشان دهد (Cao,2011). فرهنگ چین، سنتی و پایبند به اصول تاریخی بوده و هست. نظام چین بر اساس اصول کنفوسیوس شکل گرفته است. در واقع چینی­‌ها حافظۀ تاریخی و بنیان­‌های کهن قوی دارند. این پایبندی به سنت در سیاست فرهنگی چین نیز دیده می­‌شود. تبادلات فرهنگی با سایر کشورها بخشی جدایی‌ناپذیر از روابط چین با جهان است. از زمان معرفی سیاست اصلاحات و درهای باز در سال 1979، تبادل فرهنگی افزایش یافته تا آن‌جا که تا سال 1995، چین با 133 کشور موافقت‌نامه‌­هایی را امضا کرده است. عبارت «مبادلۀ فرهنگی» ارتباط‌گرفتن در زمینه‌های مختلف از جمله فرهنگ، هنر، آموزش، ورزش، علم، بهداشت عمومی، روزنامه‌نگاری، انتشارات، باستان‌‌شناسی، دین، پخش و همچنین تبادل کتاب بین موزه‌ها و مشارکت جوانان را دربرمی­گیرد(Cultural Exchange with foreign countries, (n.d.)).

از زمان به قدرت‌رسیدن شی جین پینگ در سال 2012، ایجاد «قدرت نرم فرهنگی» از طریق «تبلیغات خارجی»، «مبادلۀ فرهنگی» و «دیپلماسی عمومی» اغلب به عنوان یک هدف کلیدی سیاست خارجی اعلام شده است. رهبری حزب کمونیست چین بدین‌ وسیله امیدوار است که تصویر و ذهنیتی منفی که از این کشور به‌عنوان یک دیکتاتوری کمونیستی، ناقض حقوق بشر و تولیدکننده کالاهای بی‌کیفیت وجود دارد را از بین برده و یک تصویر مطلوب جهانی ایجاد کند. برای چین، در کنار سیاست و اقتصاد، فرهنگ به ستون سوم در دیپلماسی تبدیل شده است. رهبری چین برای ترویج تصویر مطلوب­ در جهان و تسهیل «توسعۀ صلح‌آمیز» این کشور بر شش استراتژی اصلی تکیه کرده است:

1)برنامه­‌های جامع مبادلات فرهنگی:

چین، در سال 1951 قرارداد همکاری‌­های فرهنگی را با لهستان امضا کرد و این اولین قرارداد مبادلات فرهنگی بین چین جدید (بعد از انقلاب کمونیستی) و یک کشور خارجی بود. تا سال 2008، دولت چین با 145 کشور، برنامۀ جامع مبادلات فرهنگی امضا کرد که تعداد آن­ها درحال حاضر به بیش از 160 کشور می­‌رسد. بیش از هشت هزار عنوان برنامۀ فرهنگی ذیل این همکاری­‌ها و مبادلات جای می‌­گیرند که برخی از آن‌ها عبارت‌اند‌از: انجمن مردمی دوستی با کشورهای خارجی، دانشگاه­‌ها و نهادهای علمی و آموزشی، فیلم‌­ها، موسیقی، نهادهای دینی، ورزش، توریسم (خانی و پرویز،17:1399) .

2) تأسیس موسسات کنفوسیوس در سراسر جهان:

مؤسسه‌های کنفوسیوس، به‌عنوان یکی از برجسته‌ترین ابزار دیپلماسی عمومی و همچنین بارزترین تجلی برنامۀ قدرت نرم فرهنگی چین محسوب می‌شوند. چین در حال تأسیس مؤسسه‌های کنفوسیوس در پردیس‌های دانشگاهی در سرتاسر جهان با هدف مطالعۀ بیشتر زبان و فرهنگ چینی است. از زمان ایجاد اولین موسسۀ کنفوسیوس در سئول در سال 2004، تعداد کل موسسات در سراسر جهان به طور قابل‌توجهی افزایش یافته به­‌طوری­‌که تا سال 2019، تعداد 530 مؤسسۀ کنفوسیوس در کشورها و مناطق سراسر جهان تأسیس شده است. موسسات کنفوسیوس بر آموزش زبان و فرهنگ چینی، ارائه برنامه‌های تبادل فرهنگی و آموزشی و تقویت روابط با سایر ملل و همچنین ترویج چندفرهنگی و ایجاد جهانی هماهنگ‌تر متمرکز هستند(Becard & Menechelli,2019).  

3) میزبانی رویدادهای بزرگ فرهنگی:

چین از سال 2000 به بعد، میزبان رویدادهای بزرگ فرهنگی مانند بازی‌های المپیک 2008 پکن، نمایشگاه جهانی شانگهای 2010 و المپیک زمستانی 2022 بوده است. همۀ رویدادها بسترهای اصلی دولت چین برای به نمایش‌گذاشتن دستاوردهای این کشور بودند و فرصت‌هایی را برای افزایش شناخت و جایگاه بین‌المللی آن فراهم کردند(Xu,2010:3). همچنین مهم­ترین اکسپوهای صنایع خلاق فرهنگی مانند: پکن، شانگهای، گوان جو، شن­جن و مهم­ترین جشنواره­‌های بین‌­المللی فیلم از قبیل جشنوارۀ بین‌­المللی فیلم شانگهای، پکن، شیان و چینگ دائو نیز در این دسته فعالیت جای می­‌گیرند. 

4)بین­‌المللی‌کردن رسانه‌­های چینی:

بین­‌المللی‌شدن رسانه‌­های چینی طی یک برنامۀ فشرده انجام شد. در سال 2009، دولت چین تصمیم گرفت تا ابتکار عمل برای بین‌­المللی‌کردن رسانه‌­ها را تسریع بخشد؛ به‌همین منظور، حدود 6 میلیارد دلار بودجه برای این پروژه اختصاص داد. در سال 2010، چهار آژانس­ رسانه‌­ای بزرگ پکن - خبرگزاری شینهوا، تلویزیون مرکزی چین (CCTV)، رادیو بین‌المللی چین (CRI) و چاینا دیلی/گلوبال تایمز – شعبه­‌های جدیدی را در بخش‌­های بین‌­المللی خود افتتاح کردند (Shambaugh, 2013). خبرگزاری شینهوا در حال حاضر دارای 180 دفتر بین‌المللی است. تلویزیون مرکزی چین [1] در 6 کانال  در 171 کشور پخش می‌شود. همچنین، رادیو بین‌المللی چین[2]نیز  به 65 زبان برنامه پخش می‌کند و دومین سازمان رادیویی بزرگ در جهان پس از رادیو بی‌بی‌سی است (Hu et al. 2018).

5)تأسیس مراکز فرهنگی:

تأسیس اولین مراکز فرهنگی در دو کشور موریس و بنین در سال 1988 و حدوداً یک‌سال پس از اتخاذ سیاست­ درهای باز در سال 1987، صورت گرفت. تا پایان سال 2006 میلادی، پنج مرکز فرهنگی چین به ترتیب در شهرهای سئول، قاهره، پاریس، والتا و برلین تأسیس شدند.  این مراکز زیر نظر وزارت فرهنگ و گردشگری چین فعالیت می‌کنند. پیش‌بینی می­‌شود در آیندۀ نزدیک، تعداد آن­ها به 50 مرکز فرهنگی در سراسر دنیا برسد (خانی و پرویز،22:1399). مراکز فرهنگی چین در کشورهای دیگر، فعالیت­‌های متنوعی از قبیل برگزاری هفته‌­های فرهنگی چین، هنر و موسیقی چین، برگزاری نشست­‌های مشاهیر و اندیشمندان چین و برگزاری عید بهار چین را انجام می‌­دهند.

 6) تحصیل و آموزش دانشجویان چینی در خارج و بالعکس:

یکی از مهم­‌ترین ابزارهای شناخته‌شدۀ چین در پیشرفت اهداف فرهنگی، تحصیل دانشجویان خارجی در چین و چینیان در خارج از کشور است. بدین‌ترتیب تعداد دانشجویان خارجی در چین بین سال­‌های 2000 تا 2016، از 52150 دانشجو به 442773 نفر رسیده است. تعداد دانشجویان چینی شاغل به تحصیل در خارج از کشور هم طبق آمار، تعداد 523700 دانشجو درسال 2015 بوده که بخشی از آن­‌ها بورسیه شورای بورس دولتی، بخشی دیگر، بورسیۀ سازمان‌­ها، مراکز و نهادها و تعدادی نیز با هزینۀ شخصی تحصیل می­‌کنند. از جمله برنامه‌­های دیگر چین در این راستا، اعطای بورسیۀ تحصیلی به کشورهای مختلف جهان به‌ویژه کشورهایی است که در امتداد طرح «یک کمربند- یک جاده» قرار دارند (خانی و پرویز،20:1399).

 

[1] CCTV

[2] CRI

رهبران چین از اهمیت روزافزون دیپلماسی فرهنگی آگاه شده و ابزار فرهنگی منحصربه‌فرد آن را در نظر گرفته‌اند. به همین‌منظور، از بسترهای تبادل فرهنگی مانند جشنواره‌ها، فیلم‌ها، موسیقی، انجمن‌های مذهبی، ورزش و گردشگری با جهان خارج بهره می­‌برند. از جمله این ابتکارات جدید، انعقاد برنامه­‌های جامع مبادلات فرهنگی، تأسیس شعب موسسۀ کنفوسیوس، تأسیس مراکز فرهنگی چینی در شهرهای مختلف دنیا، تحصیل دانشجویان چینی در خارج از کشور و بالعکس، صادرات محصولات فرهنگی چینی و اخیراً تلاش برای تبدیل‌شدن رسانه‌های چینی به بازیگران جهانی است که هدف آن تقویت قدرت نرم این کشور و نمایش تصویری مطلوب از آن است.

• خانی،عادل. پرویز، ابراهیم. (1399). دیپلماسی نوین فرهنگی چین، مجله دیپلماسی ایرانی ، ش 10. قابل دسترسی در : http://irdiplomacy.ir/fa/news/1990525/.
• Becard, D. S. R., & Menechelli, P. (March19,2019). Chinese cultural diplomacy: Instruments in China's strategy for international insertion in the 21st century. Revista Brasileira de Política Internacional. Retrieved August 29, 2022, from https://www.redalyc.org/journal/358/35860327005/html.
• Cultural Exchange with foreign countries. (n.d.). Retrieved September 7, 2022, from https://www.mfa.gov.cn/ce/ceno/eng/wh/whys/t111039.htm
• Hu, Z., D. Ji, and Y. Gong. (2018). “From the outside in: CCTV going global in a new world communication order.” In China’s media go global, edited by D. K. Thussu, H. Burgh, and A. Shi. London: Routledge.
• Shambaugh, D. The end of U.S. engagement with China? Debate in Brookings Institution, March 07, 2018. https://www.brookings.edu/wp-content/uploads/2018/03/fp_20180307_us_china_transcript.pdf
• Xu,Liang .(2010), Cultural Diplomacy and Social Capital In China, Lankaster University UK, Avilable at: https://www.culturaldiplomacy.org/academy/content/pdf/participant-papers/2013-12-annual/Cultural_Diplomacy_And_Social_Capital_In_China_Liang_Xu.pdf