مقدمه
تنش میان روسیه و اکراین در شرایطی ادامه مییابد که شاید برای نخستین بار در جهان، اینترنت، فضای مجازی و فناوریهای ارتباطی در صف خطوط مقدم جنگ قرار میگیرد. از تحریمهای ابَرپلتفرمهای رسانه اجتماعی(فیسبوک، تیکتاک، یوتیوب و توئیتر) علیه حسابهای کاربری روسی گرفته، تا کمکهای زیرساختی اتحادیه اروپا به اکراین، دسترسی مردم اکراین به اینترنت ماهوارهای، حملات سایبری متعدد به پایگاههای دولتی هر دو کشور، دستکاری الگوریتم جستجوی گوگل به درخواست اتحادیه اروپا و یا حتی تحریم داخلی نظیر: محدودسازی دسترسی کاربران روسی به برخی رسانههای اجتماعی توسط دولت این کشور. دامنه این مداخلات فناوریمحور به قدری وسیع و وزن آنها تا اندازهای سنگین است که میتوان به جرأت عبارت جنگ مجازی را در کنار سایر ابعاد این پدیده ناگوار و غیرانسانی مثل: اقتصاد، تسلیحات، راههای ارتباطی، روابط دیپلماتیک و ... مشاهده کرد. در این میان، بار دیگر بحث از معنا و مفهوم حکمرانی(Governance) و حاکمیت(Sovereignty) در دنیای به ظاهر بدون مرز و خطکشی اینترنت، با بالاگرفتن درگیریهای فیزیکی بر سر مرز و سرزمین که از قضا به دنیای مجازی نیز کشیده شده است، به میان آمده است. در این یادداشت مروری خواهیم داشت بر مقالهای با عنوان «علیه حاکمیت در فضای مجازی» اثر میلتون مولر استاد برجسته دانشگاه فنی جورجیا و متخصص در حوزه حکمرانی اینترنت که در سال 2020 نوشته شده است و از اصلیترین نظریات مرتبط در این خصوص به شمار میرود. مولر در این مقاله کوشیده است سرنوشت مفهوم حاکمیت سرزمینی را در مواجهه با چالشهای فضای مجازی مبتنی بر IPها و زیرساختهای دادهمحور تشریح کند و حداقل بر روی کاغذ دولتها را از صرافت بازتولید حاکمیت ملی-سرزمینی در عرصه اینترنت بویژه در لایه زیرساخت، دسترسی و اتصال منصرف سازد، چه اینکه از نظر او لوازم مدل حکمرانی سنتی با ماهیت نقاط اتصال و پایداری شبکه جهانی سر ناسازگاری دارد. بازخوانی نقطه نظرات این متفکر در پارادایم آمریکایی حکمرانی فضای مجازی که غالبا اصالت را بر فعالیت آزاد و بیدردسر شرکتهای خصوصی میدهد، این بار در حاشیه وقایع جنگ روسیه و اکراین و به طور خاص سیاستهای اتخاذشده در همکاری نزدیک میان پلتفرمهای بزرگ آمریکایی و سیاستهای اتحادیه اروپا، ابعاد چالشبرانگیزی از مفهوم حاکمیت مجازی (بخوانید امکانسنجی ملیسازی اینترنت) به نمایش میگذارد.
عمادالدین پاینده
